Klub Menedżera

WARTOŚĆ ETYKI

Etyka w biznesie dzielona jest na jawnie deklarowaną i faktycznie stosowaną. Pierwsza to domena organizacji, druga – wola ludzi.

I sztuczne serce, i komory gazowe pojawiły się jako seryjne produkty dzięki projektom zrealizowanym przez menedżerów. Ale podczas procesów norymberskich nikt nawet się nie zająknął o roli, jaką menedżerowie odegrali w tej zbrodni. Podobnie jest i dzisiaj. General Motors chwali się sprzętem, dzięki któremu alianci wygrali dla siebie i Sowietów drugą połowę dwudziestego wieku, ale milczy o ciężarówkach, którymi Niemcy rozjechali Polskę i Europę parę lat wcześniej, zanim doszło do podziału świata przez najsilniejszych.

Codzienne sytuacje obserwowane w świecie polityki i biznesu niezmiennie prowokują do zadawania sobie kilku nietracących aktualności pytań. Czy etyczne postępowanie w nieetycznym otoczeniu nie jest zachowaniem naiwnym? Czy należy być jak inni wokół, czy też samemu pokazywać, jacy inni wokół być powinni? Odpowiedzi każdy musi wybrać sam, mając jednak świadomość, że otoczenie łatwo i szybko może wystawić nasz wybór na próbę. Dlatego właśnie w stworzonej w oparciu o opinie polskich menedżerów hierarchii przyczyn wywołujących kryzys w firmie pierwsze miejsce zajmują media i płynące z ich strony zagrożenia. Podstawą takich opinii są zarówno moje własne doświadczenia, jak i historie zasłyszane od innych menedżerów.

Etyczność mediów, polityki czy biznesu nie wynika z kodeksów i przepisów. To kwestia osobistych przekonań i wewnętrznej siły (zawsze przecież można z czymś się nie zgodzić), w tym również siły pozwalającej zmierzyć się z konsekwencjami działań – bo etyka kosztuje, a jej cena zwykle jest bardzo wysoka, niekiedy wręcz nieetyczna. Twierdzenia te okazują się prawdziwe podczas rozpatrywania jednoznacznych problemów moralnych, kiedy sytuacja jest czarno-biała. Ale jakich wyborów należy dokonać, gdy jest ona szara? Gdy nie mamy do czynienia z wyborem między dobrem a złem, ale z wyborem mniejszego zła? Jak w praktyce znaleźć rozwiązania zgodne z zasadami, ale skuteczne?

Wola bycia etycznym ujawnia się w odpowiedzi na pytanie: czy zastanawiamy się nad przełożeniem zasad moralnych na praktyczne rozwiązania, czy też problem ten jest dla nas zupełnie nieistotny? Bycie etycznym oznacza poszukiwanie praktycznego rozwiązania, które jednocześnie pozostaje zgodne z zasadami. Stopień przestrzegania tych zasad decyduje o tym, czy nasze zachowanie jest etyczne, czy nieetyczne. Rozpatrzmy na przykład zasadę mówiącą o tym, by nie szkodzić innym. Klienci postrzegają firmę nie poprzez deklaracje menedżerów, a poprzez kontakty z pracownikami. Nieudolny i leniwy pracownik jest tak samo szkodliwy, jak sfrustrowany nadmiernymi ambicjami menedżer. Należy ich tolerować czy zwolnić? Zwolnić – obu. Etyczne zachowanie menedżera nie oznacza brania odpowiedzialności za nieprzestrzeganie zasad przez innych. Oznacza konsekwentne stosowanie tych samych zasad względem siebie i względem innych. I to w praktyce okazuje się takie trudne. Zwykle bowiem przestajemy być etyczni, decydując się już choćby na jednorazowy wyjątek od reguł.

Etyka zarządzania nie istnieje. Natomiast realny wpływ na zarządzanie ma – i powinna mieć – etyka zarządzającego. Nasze postępowanie i jego skutki dla innych muszą wynikać z indywidualnych wyborów. Niezależnie od tego, czy dokonany wybór jest postrzegany jako akt osobistej odwagi, czy jako życiowa konieczność. Etyczne postępowanie wynika z indywidualnego wyboru menedżera. A skutki tego wyboru przekładają się na funkcjonowanie i pozycję organizacji na rynku. Jeśli marka jest obietnicą składaną klientowi przez organizację (a uważam, że jest), to właśnie decyzje i działania menedżerów pozwalają (lub nie pozwalają) spełnić oczekiwania wynikające z obietnic składanych klientowi pod nazwą marki. Etyka menedżerów i organizacji pozwala budować markę, ale może też doprowadzić do jej zniszczenia. Każdy kieruje się indywidualnym przeświadczeniem o tym, co jest etyczne – i ma do tego pełne prawo.

Etyka zarządzającego oznacza zatem osobisty wybór relacji z innymi, wynikający z indywidualnie uznawanego systemu wartości. Wszelkie kodeksy czy zbiory zasad definiują i wskazują to, co być powinno, a nie to, co jest. Opisują rzeczywistość życzeniową, a nie realną. Rzeczywistość realna zależna jest od gry interesów. Zatem w praktyce do zachowań etycznych prowadzi premiowanie takich zachowań, nie zaś nawoływanie do nich i zalecanie ich przez zbiory praw. Przykładem takiego premiowania może być awans.

Jak wszystko inne w biznesie, także etyka rozwija się i ma wartość wtedy, gdy jest opłacalna.